Dialect words
1188 words from Vik i Sogn, Norway
Prologue
Samlingi byggjer på Hermund Skjørvo si samling publisert på 1950-talet og Arne Inge Sæbø si samling frå 1970-talet. I tillegg er Olav Skjerven si samling frå Bygdaboki teken med, og nokre ord har eg føydd til sjølv. Til slutt søkte eg gjennom Hans Ross si ordbok frå 1800-talet etter ord som han har notert i Vik.
Der eg har kunna har eg føydd til opplysningar om opphav, utbreiing og slektskap til andre ord og andre språk og dialektar. Til dette har eg nytta Grunnmanuskriptet, setelarkivet til Norsk Ordbok og Nynorskordboka. Desse grundige kjeldene ligg ute på nettet på adressa www.dokpro.uio.no. Eg har også føydd til ei rimeleg presis gjengiving av uttalen, for forklaring sjå Lydskrift ovanfor. På nokre ord føreslær eg normering slik at dei kan gli lettare inn i skriftleg samanheng samt at det blir lettare å slå opp i andre ordbøker.
Torstein Hønsi, Heidrun/Haltenbanken 14. juli 2003
takskjèrre, adj
["ta:kSjerre]
- normert takeskjerr
Folkevar, sky, vand å få tak i (
HS). Særleg om hest. Sisteleddet er
skjerr adj 'reddvoren', norrønt
skjarr.
tanngjisk, ein
- normert tanngisk
Ein som fliner og ler åt folk. Kalling (
HS).
tannram, adj
Vera tannram = ha lett for å snakka, snakka fort (og mykje) (
HS).
tannskjol,
["tannSjo:l]
Meltingssjuk (
HS). Jamfør
skjol.
taog, ei
[tao:g]
- normert tåg, tæger
Rot på tre som vart kløyvd og nytta til å stramma ljå med. Fleirtal 'tægje' (
AIS). Vanleg.
taokka, ei
["taokka]
Bakstehella (
AIS). Jamfør
takke.
taopa, v
["taopa]
- normert tåpa
Ta etter, apa etter. Kan ogso tyda å spøkja etter noko. "Da æ 'kje stort før da ska taopa itte", segjer dei stundom når småborn skal freista gjera eit arbeid som dei har sett vakse folk har gjort. Eit anna døme: "Eg ha spaott att'an gje' seg ikkje før 'an gjer inkort illt, å jau taopa da itt' att' eg ska' verta sannspaodde" (
HS).
tapse, ein
["tappse]
Ein liten veratapse, ein liten uksatapse o.s.b. = liten rusken lurv (
HS).
tarvende, ein
["tarvende]
Verkty, reiskap (
AIS). Elles nedskrive på Voss, Hardanger og Hallingdal. Norrønt
þarfendi n pl 'naudturvelege ting'.
tatla, ei
["tatla]
Magesekk, vomb. Døme: "No ska du fao i tatlao di" eller "D'æ bra tatla pao 'ne no so mykj' atte" (
HS).
tavr, eit
['tav*r]
Ein som er lite for seg. Eit tavr ti å eta, sa dei. Sjå tavra (
HS).
tavra, v
["tavra]
Vatla, gå mødesamt, vera lite god til å hjelpa seg." Døme: "Ho for dar å tavra å visste korkje ut elde in" (
HS).
tavren, adj
["tavr*n]
Lite for seg, "ubehjelpeleg" (
HS).
tavrety,
["tavrety:]
Vart nytta om huslyd som var lite fyre seg, lite tiltakssame (
HS).
te, v
Når einkvan har leitt etter noko, segjer dei gjerne: "Eg tedde kver granden" - eg for yver og granska alt". Sjå upptett (
HS).
tèatters, adv
[tI:'atters]
- normert tilatters
Stå til atters - stå "tilbake", ikkje vinna halda fylgje (
HS).
tekla, ei
["tekla]
Også ei diksel. Hammar til å ta ned gjordi på tønner med (
AIS).
tekodl, eit
["tI:kådd*l]
- normert tilkoll
Tilhald. Sjå lunnhelde (
HS).
tèkta,
"Ta til tikta" = ta "ad notam", ta lærdom av ei refsing (
HS).
tenna, v
["tenna]
Plukka neter or hamsen (
HS).
tenning, ein
["tenning]
Ei nòt (nøtt) etter ho er komi or hamse (
HS).
terpentikedl, ein
Pendel i ei klokke (
AIS).
terrsam, adj
["terrsa:m]
Dei segjer at beisti er tèrrsame på mat eller drikka. Etter nøgje gransking er eg komen til det at dei gamle la sovori meining i ordet: Beisti har so god nos at dei kjenner det på lukti um maten eller drikka ikkje er godt. Eit ord som var mykje brukt fyrr: "Eg hadde tèrten ao da" = eg kunde lukta det, eg hadde tèven av det" (
HS).
tert, ein
[tert]
"Eg hadde terten ao da" - eg kunne lukta det, eg hadde teven av det. Sjå terrsam (
HS).
tètètt,
- normert tiltedt?
"Ein gaong sètt æ da tie gaonje tètètt", sa dei gamle". Dei lagde pålag denne meiningi i det: Når dei hadde sett eit ustykkje av einkvan ein gong, vart gjerne den same mistenkt eller skulda for 10 liknande spikk (
HS).
tidna, ein
- normert tidnad?
"Han ha goe tidna pao kydna (kyrne) sina" = han har god lukka med kyrne sine, dei kalvar på eit heldig bel (om hausten) (
HS).
titlespringa, v
["tItlespringa]
Småspringa, gå i diltetrov (
HS).
tjon,
[Ko:n]
Ein duglaus person (
AIS). Jamfør
tjona.
tjona, v
["Ko:na]
Øydeleggja, fara ille med. Kjona vekk nåke - tapa noko, mista (
AIS). Jamfør tyna.
tjubeitt, adj
["Ku:baitt]
Naten, beitt å koma seg til å gjera noko ein ikkje har lov til (
HS).
tjøste, ein
["Køste]
Blåsing el. stynjing i halsen som når ein talar heilt andsloppen; hæsing (
HR).
tò, ei
[tå:]
- normert tod
Tøde, gjødsla mark (
AIS). Norrønt
taða. Ordet
tadle, talle heng og saman med dette.
to(l)kn, ei
[tå(l)k*n]
Gjelle (
AIS). Ogso i andre målføre.
tòa, ei
["tå:a]
- normert tode
Jente som ikkje var til noko (
AIS). Jamfør tò.
tòbrok, ei
[tå:brok]
Møkabrok, ein vaol (
AIS). Mannfolk med lite vilje og tiltak i, ein som ikkje kjem seg til med noko og som lite veit kva han vil. Kalling (
HS). Serleg ein som gjeng seint og stygt (
HR).
todagssletta, ei
Ein slåtteteig det tok to dagar å slå. Også eindagssletta (
AIS).
tògras, eit
[tå:gras]
Gras frå gjødsla mark. (
AIS).
tòka, ei
["tå:ka]
Hudi på ein gris. Purketoka, flesketoka o.s.b. "Eg skal reia tokao di, eg", sa dei ofte fyrr når det var einkvan dei skjente eller kytte på (
HS).
tokje, ein
["to:Ke]
- normert toke
Ein evnelaus og tankelaus kar, ein fåming, idiot (
HS). Ogso i Hordaland og Sunnmøre.
tokkaløysa, ei
["tåkkalåi:sa]
- normert tokkeløyse
Tosket menneske som hugsar lite (
AIS).
torkla, v
["tårkla]
Klakka, brota litegrand når ein går (helst når ein går med tresko) (
HS).
torrbola, ei
["tårrbo:la?]
1) Hestesjukdom, utførselsgangane tetnar til. Sjå og kolikk (
HS). 2) Aasen har tydinga 'eit slag burknegras' frå Hordaland og Sogn.
tòvfjøl, ei
Ei fjøl med tverr-rikkor som dei har å tøva på. Vaskebrett (
HS).
trantavidja, ei
["trantavIGGa]
Vidja som dei sette um tranten på grisene og drog dei ut etter når dei skulde slaktast. Snjèdla er også brukt i same tyding (
HS).
traoboen, adj
["trao:bå:en]
- normert tråboden
Vera traoboden - vera tung å beda, ikkje lyda utan ein vert bedd uppatt og uppatt (
HS).
travalakje, ein
["travala:Ke]
- normert travelake
Sjå lakje (
HS). Ogso travalarkje.
travali, ein
Aasen: "Besvær, Møie, Slit, Slep". "Ska ru ut pao travalien atte" - skal du av garde att (
AIS). Vel laga etter fransk
travail.
travasamt, adj
["travasamt]
Hardt å stå i, slitsamt (
HS).
trèkle, adj
Tenkt, slu, "beregnende", utkropen (
HS).
trettemun, ein
["trettemU:n]
Liten fyremun, aldri-so-lite å pruta på (
HS).
trippeleia, v
["trIppelai:a]
Leida einkvan som strita imot slik at det er sovidt dei rekk nedi med føtene (
HS).
trissa, v
["trIssa]
Tøygja, slita, bera ei byrd som ein lite vinn med. Døme: "Da va' 'kje badnaspel te' væ budeia før da va paokomme mæ dessa springadne. Da va te' gao å trissa å slita pao vass'sælen å dei tonga trebyttedna både seint å ti'le" (
HS).
troa, ei
["tro:a]
Vassrette spilane på dei gamle trohesjane, før ein fekk streng (
AIS).
trollkonesopedl, ein
["trållkå:neso:ped*l]
- normert trollkonesopel
Tett vase av småe greiner - helst på leggen av ei bjørk (
HS).
trollkonespya, ei
["trållkå:nespy:a]
Dei gamle trudde at trollkjerringane so å segja kunde konsentrera trollskapen i ei spya. Kom nokon yver ei slik spya som ei trollkjerring hadde lagt or seg, skulde spya brennast på ein eld som var uppgjord med ved av 9 ymse treslag (tresortar). Då tok ein makti av trollskapen samstundes som trollkjerringi laut koma og sjå på at spya hennar vart brend (
HS).
trollskjen, adj
["trålSjen]
- normert trollsken
Mannstygg, "folkesky" (
HS).
trysja, v
["trYSSja]
Falla av (ned) i mengdevis. Døme: "Epli tryse ne". Bøygjing: Tryse, truste, trust. Eit anna døme: "Da va so trysjande fullt ao smale, da va so da bivra berre" (
HS).
træje, ein
["tre:je]
- normert trege
Eg finn dette ordet hjå Ivar Aasen, men tydingi er ikkje fullnøgjande. Trège tyder på vikjamål: Kvervel, knute. "Eg hadde slike idle træje pao vetlataonao" = liktorn (
HS).
træjen, adj
["tre:jen]
- normert tregen
Vriden, ugreid. Døme: "Ve'en va træjen å idle te kløyva". "Da æ ein træjen kar" o.s.b (
HS).
tufl, eit
['tUf*l]
Eit fåtenkt og fådugeleg kvinnfolk, eit stakkarsting (
HS).
tugla, v
Etla maten i ein, motviljug og i småe grandar um gongen (
HS).
tuglabite, ein
["tUglabI:te]
Matgrand som ein får tilsegetla, men ikkje er unnt, "nådsensbrød" (
HS).
tungdrykte, adj
["tongdrYkte]
Vera tungdrykt - drikka tungt, drikka mykje um gongen (helst øl) (
HS).
tungloa, adj
Tungsytt, tunglynt, melankolsk (
HS).
tungstiga, adj
["tongstI:ga]
Vera tungstiga - vera tung på foten, trø tungt til (
HS).
tungsytte, adj
["tongsytte]
Sutefull, "bekymringsfull" (
HS).
tunskaol, ei
["tu:nskao:l]
- normert tunskål
Når dei heldt gjestebod, brudlaup eller andre veitslor i gamle dagar, tok dei mot gjestene ute i tunet med ei ølskål. Denne skåli kalla dei tunskåli (
HS).
turkao,
["tUrkao]
Hardt liv, forstopping (
HS).
turla, v
Dette ordet har eg aldri høyrt anna i samanhengen "turla og spinna". "Ho sat å turla og spann". Dei la visst noko slikt i det, at det gjekk seint med spinningi, og at det vart lite snu på tråden (
HS).
turrnavar, ein
["tUrrna:var]
Mindre begåva person. "Han va ein turrnavar i skulen". Frå Sunnhordland er ordet
navar notert i tydingi 'tufs, sæling'. Eigentleg er det ein handbor (
TH).
turrstart, ein
["tUrrstart]
Stomn som står att etter eit lite tre som har brotna. Sjå start (
HS).
turrtrinast, v
Døme: "Da staor berre å turrtrinast", segjer dei um gras og andre vokstrar som har fått vantrivnad på seg og er slutta å veksa (
HS).
turtalaust, adv
["tUrtalaust]
- normert turvtelaust
Tarvlaust, uturvande, unaudvendig (
TH).
tustalag, eit
["tustala:g]
Halda tustalag = jamfylgjast, vera jamgode (i arbeid). Jamfør treskereiskapen ei
tust (
HS).
tuttra, v
["tUtra]
Snakka stilt så andre ikkje skal høyra (
AIS).
tveggjemælland, eit
Ein åker som er so stor at det trengst 2 mælar korn til utsæd i han (
HS).
tvèrrkast, v
["tverkast]
Rengjast, koma i ordkast, syndast (
HS).
tvèrrkjeksa, ei
["tverrKeksa]
Ubeinig menneskje. Ogso eit trettekjært menneskje, ei ranggjera (
HS).
tvèrrsvorig, adj
["tverrsvo:rige]
Vera tvèrrsvorig = vera tverken og vrang i svari, svara ublidt og avvisande (
HS). Motsett er
beinsvorig som Aasen noterte i Sogn.
tvihending, ein
["tvi:hending]
Ljå som ein held med begge hender (
AIS).
tvileingja, ei
["tvi:lainGa]
- normert tvilengje
Vedkubb som det er 2 famnevedleider i. Tvibytning, (ein) kallar dei og ein slik vedkubb (
HS).
tviljoda, v
["tvi:ljo:a]
Huja og skifta mål frå grovt til grannt t.d (
HS).
tviløypa, ei
["tvi:låi:pa]
Gå seg i tviløypa = gå seg fast, so ein ikkje kjem korkje fram eller attende (
HS).
tvinytla, ei
["tvi:nYtla]
Tvo neter (nøtter) som har vakse saman til ei (
HS).
tvirla, v
["tvirla]
Tvika, vera uviss, "tvilrådig", tvihugnad o.s.b. Trivla snart etter noko og snart etter eitkvart anna. "Han laog å tvirla mæ taumen å viste lite ko' sia 'an skulde vikja te" (
HS).
tvòga, ei
["två:ga]
Klut til oppvask eller husvask; vaskefille. Samanheng med verbet
två. Fleire målføre (
TH).
tye, adj
['ty:e]
- normert tyd
Hann ekje tye i dag - han er sint, "idle" (
AIS). Linn, mild, mjuk, lett å handsama. Norrønt
þýðr adj 'omgjengeleg, venleg, blid'.
tyl, ein
[ty:l]
Ordboki si forklaring 'styving, tosk' er ikkje heilt dekkande, då høver Oddvar Torsheim si forklaring "intelligent tosk" betre. Sunnmøre, Fjordane, Sogn og Voss (
TH).
tylelot, eit
Ein underleg "tykk", ein snert av sinnsjukdom, tullerid som går snøgt av att (
HS).
tylen, adj
["ty:l*n]
Tosket, galen. Sjå tyl (
TH).
tymt, ein
Snik, liten illtèv, ein snèv av vond lukt, t.d. or eit bidne (
HS).
typsa, ei
["tYpsa]
- normert tyfse?
Klædefilla. Ordet vert og brukt um eit kvinnfolk som lyt tvoga og arbeida og likevel er lite umtykt (
HS).
tyri, eit
"Da æ eit undale tyri", segjer dei gjerne um ei ætt, ein huslyd e.l. som er noko for seg sjølv, noko utanfor vanleg folkeskikk (
HS).
tysl, eit
['tYs*l]
Eit tankelaust, fåtenkt og fådugeleg kvinnfolk (
HS).
tøkja, ei
["tø:Ka]
Tak, arbeidsøkt. Døme: "Dei tok ei tøkja å plukka smaostein or aokkeren" (
HS).
tøvver, eit?
Sjukdom på kyr, dei et ikkje, reagerer ikkje (
AIS).