Dialect words
1188 words from Vik i Sogn, Norway
Prologue
Samlingi byggjer på Hermund Skjørvo si samling publisert på 1950-talet og Arne Inge Sæbø si samling frå 1970-talet. I tillegg er Olav Skjerven si samling frå Bygdaboki teken med, og nokre ord har eg føydd til sjølv. Til slutt søkte eg gjennom Hans Ross si ordbok frå 1800-talet etter ord som han har notert i Vik.
Der eg har kunna har eg føydd til opplysningar om opphav, utbreiing og slektskap til andre ord og andre språk og dialektar. Til dette har eg nytta Grunnmanuskriptet, setelarkivet til Norsk Ordbok og Nynorskordboka. Desse grundige kjeldene ligg ute på nettet på adressa www.dokpro.uio.no. Eg har også føydd til ei rimeleg presis gjengiving av uttalen, for forklaring sjå Lydskrift ovanfor. På nokre ord føreslær eg normering slik at dei kan gli lettare inn i skriftleg samanheng samt at det blir lettare å slå opp i andre ordbøker.
Torstein Hønsi, Heidrun/Haltenbanken 14. juli 2003
eignamun, ein
["aignamU:n]
Verdifull eignalut, aktivum. Døme: "Eg vild' ikkje syndast mæ 'an um dan gamla bokji, da va 'kje slike eignamun i 'na" (
HS). Ogso kjent frå Sunnfjord. I andre målføre kan ogso
mun åleine tyda eigedom.
eignast, v
["aignast]
Eiga. "E äignast inkje äin skiling". Berre frå Vik (
HR).
einbedling, ein
["ai:nbedling]
Einaste barn, åleina barn. Når sauene har berre eit lamb, segjer dei at dette lambet er einbedling (eller ogso, og kanskje rettare, einburd) (
HS). Opphavleg må
einbelling ha tydd det same som
halvbelling, 'ein som har berre ein testikkel, ein boll'. På eit tidspunkt har dette vorte mistydd eller spøkjefullt brukt om eineborn (
TH)
einbølt, adj
["ai:nbølte]
Einsleg, t.d. ein einbølt gard (
AIS).
einhending, ein
["ai:nhending]
Orv som ein held med ei hand (
AIS).
einstendig, adj
["ai:nstendige]
Vera einstendige = vera samstelte, halda ihop, stå "last og brast" saman (
HS).
einstumra, v
[ai:nstUmra]
Gå halvt i øra, gå i so djupe tankar at ein lite ansar det som er ikring ein og lite veit kvarhelst ein fer (
HS). Verbet
stumra 'gå ustøtt og leita seg fram, som i myrker' er kjent frå andre målføre og. Norrønt
stumra 'gå ustøtt'.
eintre, eit
[ai:ntrI:]
Stort kjerald som var laga på den visi at dei grov utor ein tjukk kubb, helst av eit inn-ope tre (ein gamal alm eller ein ask). Desse kjeraldi hadde dei til å ha korn, mjøl eller salt i (
HS). Denne tydingi er særmerkt for Sogn.
eisemadle, adj
["ai:s(e)madle, "åi:s(e)madle]
- normert eismal
Einsleg, åleine. Hankjønn
"ai:s(e)madle, hokjønn
ai:s(e)måd*l. Norrønt einsamall (
HR).
eiss, ein
["aiss]
Fælke, bìv som eit menneske fører med seg (
HS).
eitlasvudl, ein
["aittlasvUd*l]
- normert eitlesvull
Kjertelsvull (
HS). Av nynorsk
eitel 'lymfeknute, kjertel'.
eitretrodl, eit
["aitretråd*l]
- normert eitretroll
Det var gamal tru at ein laut eta oskegraut um oskedagen, vilde ein fria seg for eitretrodli. Med eitretrodl meinte dei truleg orm og kvefs og anna avåt som har giftig bit eller stikk (
HS). Av nynorsk
eiter 'svidande (giftig) væske frå dyr'.
eldgeit, ei
["eldjai:t]
Sotgneiste under grytebotnen. Når der var eldgeiter under grytebotnen skulde det verta uver, sa dei gamle (
HS). Same ordet og trui er skrive ned frå Salten.
eldmyrja, ei
["eldmYrja]
(Også aimyrja?) Oske med glør (
AIS).
elta, ei
["elta]
Eldstad ute av lause steinar (
AIS).
elvaraok, ei
["elvarao:k]
- normert elveråk
elveldesår, eit
["elveldesao:r]
Eit lite sår i hudi, gjerne på lepane eller i munnviki. Elles var det visst ein sjukdom dei kalla elvèlde. Eg er ikkje viss på det, men eg trur det måtte vera ein hudsjukdom (
HS). Sjukdommen alveld har fått namnet av at dei som fekk han var brende av eld frå alvefolket. Namnet blir no brukt om ein sauesjukdom, viss det då ikkje er same sjukdommen. Frå Nordfjord er det ført opp at alveld blei brukt om 'fnatt og andre hudsjukdommar'. Fnatt er skabb, klådesott.
emstrast, v
["emstrast]
Kramsast, prøva krefter for moro (
HS). Ogso nedskrive i Ytre Sogn.
endebytes, adv
["endeby:tes]
Gå endebytes = gjera rundkast og nå berre med endane (
HS).
etlavon, ei
["etlavo:n]
Porsjon av mat. Gao pao etlavon - greia seg med den maten ein får utdelt (
AIS). Det som vert etla att, løyvt.
evle, adj
["evle]
Som krev røyning av makti til det ytste, sers tung, slitsam (um arbeid). "Da gjekk evle för oss"; "d'æ so forevle för hann"; "da vart evle för meg, för eg kom häim" (
HR)